मराठी पत्र लेखन म्हणजे काय, कसे लिहावे, प्रकार, फॉरमॅट , उदाहरण | Letter Writing In Marathi

Letter Writing In Marathi – पत्र लेखन ! हा शब्द सुद्धा आता कानावर पडत नाही लवकर…काय करणार व्हाट्सअँप, फेसबुक च्या जमान्यात कुठे आलं हे सगळं पत्र वगैरे. बरोबर कि नाही? पण मित्रांनो खरंच त्यात सुद्धा एक मजा होती, आनंद होता पत्राच्या उत्तराची वाट बघायची, माणसात पेशन्स होते, वाट बघण्याची तयारी असायची. आणि आता साधा हातातला स्मार्टफोन हँग झाला तरीही चिडचिड होते.

एक गोष्ट छान चालू आहे ती म्हणजे अजून शाळेत पत्र लेखन हा विषय चालू आहे. स्मार्टफोन आणि quick मेसेजेस चा जमाना आला म्हणून विद्यार्थ्यांनी पत्र कसे लिहायचे? पत्र लेखनाचे प्रकार कोणते? पत्र लेखनाचे स्वरूप कसे असते? या सर्व गोष्टी आजही प्रत्येक शाळेत शिकवल्या जातात.

आज आपण याच पत्र लेखनाविषयी सविस्तर माहिती घेणार आहोत. पत्र लेखनाचे सर्व प्रकारांची माहिती घेणार आहोत, पत्र लेखनाचा फॉरमॅट आणि उदाहरणे सुद्धा तुम्हाला या पोस्ट मध्ये बघायला मिळतील.

चला मग सुरु करूया,

पत्र लेखन म्हणजे काय? – What is letter writing in Marathi?

पत्रलेखनाचा अर्थ – पत्रलेखन ही एक कला आहे, ज्याद्वारे दोन व्यक्ती खूप अंतरावर असताना सुद्धा एकमेकांना जोडले जाऊ शकतात. जेव्हा दोन मित्र , प्रियकर किंवा दोन व्यावसायिक जे एकमेकांपासून खूप अंतरावर आहेत, परंतु त्यांना बोलायचे आहे, तेव्हा एकमेकांना वेगवेगळ्या कामांसाठी किंवा माहिती देण्यासाठी ते पत्र लिहतात आणि आपला संदेश किंवा माहिती समोरील व्यक्ती पर्यत पोहोचवतात.

पत्रलेखनाचे काम हे अगदी कौटुंबिक जीवनापासून ते व्यावसायिक जगापर्यंत सगळीकडे वापरले जाऊ शकते. पत्रलेखनाचे काम अतिशय प्रभावी आहे, कारण या माध्यमातून अनेक लोकांशी संपर्क साधणेही सोयीचे होते

पत्र लेखनाची वैशिष्ट्ये आणि महत्व | Importance of letter writing in Marathi

• श्रीमंत किंवा गरीब प्रत्येक व्यक्तीला संदेश पाठवण्यासाठी पत्र हे सर्वात स्वस्त आणि सोपे माध्यम आहे.
• हे सर्वात कमी खर्चिक देखील आहे. म्हणजेच आपण आपली संपूर्ण गोष्ट तपशीलवार लिहू शकतो आणि अगदी कमी खर्चात पत्राद्वारे इतरांपर्यंत पोहोचवू शकतो.
• आजच्या काळात दूरवर राहणाऱ्या नातेवाईकांना आणि व्यावसायिकांना एकमेकांशी नातेसंबंध टिकवून ठेवण्याची गरज असते, या कामात पत्रलेखन महत्त्वाची भूमिका बजावते.
• प्रेम, राग, कुतूहल, प्रार्थना, आदेश, आमंत्रण इत्यादी अनेक अभिव्यक्ती व्यक्त करण्यासाठी पत्रलेखन वापरले जाते.
• पत्रव्यवहार हे जवळील वैयक्तिक किंवा व्यावसायिक माहिती प्राप्त करण्यासाठी आणि पाठवण्यासाठी उपयुक्त असे साधन आहे.
• पत्रलेखन हे मित्र, शिक्षक, विद्यार्थी, व्यापारी, व्यवस्थापक, ग्राहक आणि इतर सर्व सामान्य व्यक्ती आणि विशेष व्यक्तींकडून माहिती किंवा संदेश देण्यासाठी आणि प्राप्त करण्यासाठी वापरले जाते.
• सध्याच्या व्यावसायिक क्षेत्रात, ग्राहकांना समाधान देण्यासाठी, व्यवसायाची प्रतिष्ठा वाढवण्यासाठी, व्यवसायाचा विकास करण्यासाठी, इत्यादी अनेक कामांमध्ये पत्रव्यवहाराला विशेष महत्त्व आहे.
• पत्राद्वारे संदेश पाठवताना, पत्रात लिहिलेली माहिती अगोदरच गोपनीय ठेवली जाते. पत्र पाठवणारा आणि पत्र स्वीकारणारा यांच्या व्यतिरिक्त कोणत्याही व्यक्तीला पत्रात लिहिलेला संदेश मिळवण्याचा अधिकार नाही.
• मात्र, आजच्या काळात टेलिफोन, ईमेल, एसएमएस आणि सोशल मीडियाची इतर अनेक प्लॅटफॉर्म आहेत. जिथून आपण आपला संदेश आपल्या लोकांपर्यंत पोहोचवू शकतो. पण आपुलकी आणि प्रेम दाखवण्याचे उत्तम माध्यम म्हणजे पत्र.

पत्रलेखनाचे आवश्यक घटक किंवा वैशिष्ट्ये – Essential elements or features of letter writing in Marathi

पत्रलेखनाशी संबंधित अनेक महत्वाच्या गोष्टी आहेत. पत्रात समाविष्ट केलेल्या खालील घटकांमुळेच पत्राला प्रभावी रूप देता येते. चला बघूया पत्र लिहिताना कोणत्या गोष्टी डोळ्यासमोर ठेवणे आवश्यक आहे.

पत्र कसे लिहावे? –

• भाषा – पत्रा अंतर्गत असलेली भाषा हा एक विशेष घटक आहे. आपल्या भावना आणि विचार संक्षिप्त स्वरूपात व्यक्त केले पाहिजेत. पत्रात अनावश्यक तपशील देऊ नये. पत्रातील अनावश्यक शब्द टाळणे देखील आवश्यक आहे. पत्राची भाषा नम्र आणि मृदू असावी. कारण मऊ आणि विनम्र अक्षरेच वाचकाला प्रभावित करत असतात. कृपया, धन्यवाद असे काही शब्द वापरून पत्र लिहितानाची भावना थेट वाचकाच्या मनापर्यंत पोचवली पाहिजे.
• क्रमबद्धता – पत्र लिहिताना सुव्यवस्थितपणाची काळजी घेणे अत्यंत आवश्यक आहे, जी गोष्ट पत्रात आवश्यक आहे किंवा ज्यासाठी पत्र लिहिले जात आहे, ती गोष्ट सुरुवातीला लिहावी आणि नंतर बाकी लिहायची गोष्ट शेवटी लिहावी.
• थोडक्यात सारांश- सध्याच्या युगात प्रत्येक व्यक्तीसाठी वेळ पैशापेक्षा कमी मौल्यवान नाही. यामुळे, लांब निरुपयोगी पत्रे लेखक आणि वाचक दोघांचा मौल्यवान वेळ वाया घालवतात. म्हणूनच महत्त्वाचे मुद्दे न डगमगता लिहावेत, विषयांतर होता काम नये, विनाकारण लांबलचक शब्द लिहिणे टाळावे.
• स्वच्छता – पत्राची भाषाही सोपी आणि स्पष्ट असावी. तसेच अक्षरे लक्षात घेऊन स्वच्छ कागदावर स्पष्ट लिहावे. जर अक्षर टाइप केले असेल तर त्यात कोणतीही चूक किंवा क्रॉस कटिंग नसावे. कारण ते वाचकाला अप्रिय वाटते आणि शंकाही निर्माण करते.
• मनोरंजक – पत्रात रस असल्याशिवाय वाचकाला प्रभावित करता येत नाही, म्हणूनच वाचकाचा स्वभाव आणि आदर लक्षात घेऊन पत्र सुरू केले पाहिजे. पत्रात वाचकाच्या संदर्भात आदरणीय, प्रिय, सर इत्यादी शब्द वापरावेत.
• उद्देशपूर्ण – ज्या उद्देशाने पत्र लिहले जात आहे ते लक्षात घेऊन आवश्यक गोष्टी पत्राखाली लिहाव्यात. पत्राचा उद्देश वाचकाने उद्देशावर लक्ष केंद्रित करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

पत्र प्रेषक साठी काही महत्वाचे मुद्दे

पत्र पाठवणार्‍याला पत्र प्रेषक म्हणतात, पत्र प्राप्त करणार्‍याला पत्र प्राप्त कर्ता असे म्हणतात.पत्र लेखनात वेगवेगळे भाग असतात.पत्र लिहिताना अनेक लक्षात ठेवण्याच्या गोष्टी. ते आवश्यक आहे

• पत्र पाठवणाऱ्याचे नाव आणि त्या दिवसाची तारीख – वर उल्लेख केलेल्या दोन्ही गोष्टी उजव्या कोपर्‍यात लिहिलेल्या आहेत. तसेच, जेव्हा आपण कोणत्याही व्यवसायाला आणि कार्यालयाला पत्र लिहितो तेव्हा पाठवणाऱ्याचे नाव लिहिणे देखील बंधनकारक आहे.
• पत्र प्राप्तकर्त्याचे नाव आणि पत्ता – प्रेषकाने लिहिल्यानंतर, पत्र प्राप्तकर्त्याचे नाव लिहिले जाते. पत्र प्राप्तकर्त्याबद्दल खालील गोष्टी लिहा
  • पत्र प्राप्तकर्त्याचे नाव
  • त्यांचे पद
  • कार्यालयाचे नाव
  • तिथले स्थान
  • शहर, जिल्हा आणि पिन कोड देखील लिहा
• पत्र लिहिण्याचे विषय सूचक – विषय सूचनेमध्ये कोणत्या विषयावर पत्र लिहिण्यात येत आहे याची माहिती देणे अत्यंत आवश्यक आहे.
• पत्रलेखनात संबोधित करणे आवश्यक आहे – विशेषण लिहिल्यानंतर, पत्राच्या डाव्या बाजूला संबोधन वापरला जातो. जसे:
  • प्रिय बंधु
  • प्रिय मित्र
  • आदरणीय
• वृद्धांसाठी खालील शब्द वापरा:
  • आदरणीय
  • शुभेच्छा
  • आदरणीय
  • माननीय
• पत्र लिहिताना अभिवादन करा – ऑफिस आणि व्यवसायाच्या ठिकाणी पत्र लिहिताना आम्ही नमस्कार वापरत नाही. आपल्या नातेवाईकांना शुभेच्छा देणारे शब्द वापरले जाऊ शकतात. जसे-
  • सादर
  • हॅलो
  • हाय
  • नमस्कार
• मुख्य मजकूर लिहा – पत्ता लिहिल्यानंतर, आपण पत्रलेखनात मूलभूत सामग्री वापरतो, त्यामध्ये आपण वेळ, परिस्थितीनुसार विषय लिहितो.
• पत्रलेखनाच्या शेवटी क्लोजिंग शब्द वापरा – जेव्हा आपण अक्षर लेखन संपवतो, तेव्हाच आपण काही शब्द वापरतो. जसे:
  • तुमचा
  • तुझा प्रिय
  • तुमचा प्रामाणिक आहे
  • प्रेमळ
  • प्रामाणिकपणे
• स्वाक्षरी आणि नाव देखील लिहा – पत्र लिहिणार्‍याने शेवटच्या शब्दांनंतर स्वाक्षरी करून त्यांचे पूर्ण नाव लिहिणे आवश्यक आहे.
• अटॅचमेंटमध्ये पाठवा – जेव्हा आपण सरकारी पत्र लिहितो तेव्हा आवश्यक कागदपत्रे जोडून पाठवा.
• पुन्हा हेडिंग लिहा – पत्र लिहिल्यानंतर, त्यात स्वाक्षरी आणि जोडलेले शब्द वापरल्यानंतर, ते पुन्हा शीर्षक देऊन स्वाक्षरीमध्ये पुन्हा लिहिले जाते.

पत्र लेखनाची प्रशंसा, अभिवादन आणि समाप्ती – Appreciation, greetings and closing of informal letter writing in Marathi

संबंध	संबोधन	अभिवादन	समापन
आजोबा, वडील	आदरणीय आजोबा आदरणीय / आदरणीय आजोबा	सादर नमस्कार	तुमचा आज्ञाधारक स्नेही शुभचिंतक
पुत्र, पुत्री	चिरंजीव, प्रिय, आयुष्मती	आनंदी रहा	हितैषी, शुभ चिंतक
आई, आजी	आदरणीय……जी पूज्यनीया……जी	सादर नमस्कार चरण वंदना	तुमचा आज्ञाधारक स्नेही शुभचिंतक
धाकटा भाऊ, धाकटी बहीण	प्रिय, प्रिय, प्रेमळ	शुभाशीर्वाद,, शुभेच्छा	हितैषी, शुभ चिंतक
मित्र	मित्रवर, प्रिय, स्नेही मित्र	स्नेह, मधुर स्मृति	दूरदर्शी, तुमचा सर्वात प्रिय मित्र
मोठा भाऊ, मोठी बहीण	आदरणीय भाऊ साहेब आदरणीय बहिण	सादर प्रणाम सादर प्रणाम	तुमचा आज्ञाधारक स्नेही शुभचिंतक

पत्र लेखनाचे प्रकार – Types Of Letter Writng In Marathi

बऱ्याच लोकांना असे वाटते कि पत्र म्हणजे बस्स साधं पत्र असत. पण असे नाहीये, पत्र लेखनाचे २ प्रकार पडतात, ते खालील प्रमाणे

1. औपचारिक पत्र लेखन (Formal Letter Writing)
2. अनौपचारिक पत्र लेखन (Informal Letter Writing)

औपचारिक पत्र म्हणजे काय – What Is Formal Letter Writing In Marathi

औपचारिक पत्र म्हणजे या औपचारिक पत्रांतर्गत सरकारी आणि व्यावसायिक कार्यांशी संबंधित पत्रे येतात. कोणत्याही सरकारी किंवा खाजगी कार्यालयाशी किंवा संस्थेशी संबंधित व्यक्ती/अधिकारी यांना औपचारिक पत्र लिहिले जाते. सहसा या व्यक्ती अपरिचित असतात. ही पत्रे पूर्णपणे व्यावसायिक किंवा अधिकृत किंवा सरकारी आहेत.

अशा पत्रांची भाषा अतिशय सोपी आणि सभ्य असावी. पत्र फक्त कामाच्या बाबी किंवा समस्यांबद्दल लिहावे लागतात. अशी पत्रे प्रामुख्याने शाळेच्या मुख्याध्यापकांना, अर्जाचा नमुना, शासकीय विभागातील अधिकाऱ्यांना कोणत्याही समस्येची माहिती देण्यासाठी, शहराशी संबंधित कोणत्याही समस्येसाठी संपादकांना किंवा महापालिकेच्या महापौरांना पत्र लिहिल्या जातात.

म्हणजेच या औपचारिक पत्रांमध्ये एक शिस्त, क्रमबद्धता, स्पष्ट विषय, अशा गोष्टी करणे गरजेचे असते. याशिवाय या पत्रांतर्गत पुढील पत्रांचाही समावेश आहे.

• अर्ज
• निमंत्रण पत्रिका
• कार्यालयीन पत्र
• गैर अधिकृत पत्र
• व्यवसाय पत्र
• एका अधिकाऱ्याला पत्र
• नोकरीसाठी अर्ज करण्यासाठी
• संपादकाला पत्र इ.

औपचारिक पत्राचे स्वरूप – Format Of Formal Letter in Marathi

• औपचारिक पत्र लेखन डावीकडून सुरू होते. सर्वप्रथम, ‘सेवेत’ हा शब्द लिहून, पत्र प्राप्तकर्त्याचे नाव लिहून, प्राप्तकर्त्यासाठी योग्य संबोधन वापरले जाते, उदाहरणार्थ – श्रीमान, आदरणीय, आदरणीय इ.
• यानंतर, पत्रावर पत्र प्राप्तकर्त्याचा “पत्ता/कंपनीचे नाव” लिहिले जाते.
• त्यानंतर पत्र ज्या उद्देशाने लिहिले जात आहे त्याचा ‘विषय’ लिहावा.
• विषय लिहिल्यानंतर, पत्र प्राप्तकर्त्यासाठी पुन्हा एकदा साजेल असा संबोधन शब्द वापरला जातो.
• संबोधन लिहिल्यानंतर, पत्राचा मुख्य विषय तपशीलवार वर्णन केला जावा.
• मुख्य विषय संपवताना “उत्तराची वाट पाहणे, धन्यवाद, बाकी कार्यक्षम” अशा शब्दांचा वापर करावा.
• यानंतर, पत्राच्या शेवटच्या भागात, “तुमचे प्रामाणिक, तुमच्यासाठी कृतज्ञ, तुमचे आज्ञाधारक” असे शब्द लिहावेत.
• पत्र पाठवणारा “नाव/कंपनीचे नाव, पत्ता, तारीख” लिहितो.
• पत्राच्या शेवटी लेखकाची सही असते.

• औपचारिक पत्राबद्दल अधिक माहिती जसे कि – औपचारिक पत्र काय असते? त्याचे महत्व काय? स्वरूप कसे असावे? औपचारिक पत्राचे नमुने, लिहिताना आवश्यक गोष्टी, इत्यादी. सर्व तुम्ही आमच्या पुढील पोस्ट मध्ये वाचू शकतात.

• औपचारिक पत्र लेखन म्हणजे काय, महत्व, स्वरूप, नमुने | Formal Letter Writing In Marathi

औपचारिक पत्राचे नमूने – Samples Of Formal Letter In Marathi

1. शाळेची शुल्क माफी साठी विनंती अर्ज /पत्र | मुख्याध्यापकांना विनंती पत्र | Shalechi Fees Mafi Sathi Patra
2. वृक्षारोपणासाठी रोपांची मागणी करणारे ४ पत्र | Ropanchi Magani Karnare Patra
3. शाळा सोडल्याचा दाखला अर्ज नमुना | School leaving certificate application in marathi
4. शालेय ग्रंथालयासाठी पुस्तकांची मागणी करणारे पत्र | Pustakachi Magni Karnare Patra Lekhan Marathi

अनौपचारिक पत्र म्हणजे काय – What is informal letter writing in marathi

अनौपचारिक पत्र – या पत्रांमध्ये, त्यांच्या प्रिय व्यक्तींना, मित्रांना आणि नातेवाईकांना लिहिलेली पत्रे समाविष्ट होत असतात. उदाहरणार्थ – मुलाने वडिलांना किंवा आईला लिहिलेले पत्र, भाऊ आणि बहिणींना लिहिलेले पत्र, मित्राला मदत करण्यासाठी पत्र, अभिनंदन पत्र, शोक पत्र, आनंददायी पत्र इ.

या पत्रांमध्ये औपचारिक पत्रासारखी फार काही शिस्त, क्रमबद्धता, पाळली नाही तरीही चालते, कारण समोरील व्यक्ती आपला जवळचा असल्याने त्याचा वाईट परिणाम काही होऊ शकत नाही.

अनौपचारिक पत्राचे स्वरूप – Format Of Informal Letter In Marathi

१) सर्वप्रथम, पत्र पाठवणार्‍याचा “पत्ता” डाव्या बाजूला लिहिलेला असतो.
2) प्रेषकाच्या पत्त्याखाली “तारीख” लिहिलेली आहे.
3) फक्त पाठवणाऱ्याचे नाव लिहिलेले नाही. जर वडिलधार्‍यांना पत्र लिहिले जात असेल तर त्यांच्याशी “पूज्य, आदरणीय” अशा शब्दांनी नाते लिहा. उदा. प्रिय पप्पा. जर तुम्ही तुमच्यापेक्षा लहान किंवा बरोबरीच्या व्यक्तीला पत्र लिहित असाल तर त्यांच्या नावासोबत प्रिय मित्र, भाऊ इत्यादी शब्द वापरले जातात.
4) यानंतर पत्राचा मुख्य भाग दोन परिच्छेदांमध्ये लिहिलेला आहे.
5) पत्राचा मुख्य भाग धन्यवाद नोटसह संपवला जातो.
६) सरते शेवटी, निवेदकाचे किंवा तुमचे स्नेही इत्यादी शब्द वापरून लेखकाची स्वाक्षरी केली जाते.

अनौपचारिक पत्राबद्दल अधिक माहिती जसे कि – अनौपचारिक पत्र काय असते? त्याचे महत्व काय? स्वरूप कसे असावे? अनौपचारिक पत्राचे नमुने, लिहिताना आवश्यक गोष्टी, इत्यादी. सर्व तुम्ही आमच्या पुढील पोस्ट मध्ये वाचू शकतात.

• अनौपचारिक पत्र लेखन म्हणजे काय, महत्व, स्वरूप, नमुने | Formal Letter Writing In Marathi

औपचारिक आणि अनौपचारिक पत्रांमधील फरक – Difference between formal and informal letters in Marathi

औपचारिक पत्र	अनौपचारिक पत्र
1. अधिकृत माहिती आणि संदेश प्रसारित करण्यासाठी औपचारिक पात्रांचा वापर होतो.	1. अनौपचारिक पत्रे कुटुंब, वैयक्तिक नातेवाईक, मित्र इत्यादींना लिहिली जातात.
2. औपचारिक पात्रांतर्गत शिष्ट आणि मोहक भाषा वापरली जाते.	2. अनौपचारिक पत्रांतर्गत, प्रेम, आपुलकी, दयाळूपणा, सहानुभूती इत्यादी भावनांनी भरलेली भाषा वापरली जाते.
3. व्यापारी आणि व्यावसायिक जगात या पत्रांना विशेष महत्त्व आहे.	3. व्यापारी आणि व्यावसायिक जगात या पत्रांना विशेष महत्त्व नाही.
4. औपचारिक पत्रे लिहिण्यासाठी औपचारिक हेतू असणे आवश्यक आहे.	अनौपचारिक पत्रे लिहिण्याचा मुख्य उद्देश फार काही खास किंवा विचारकरण्याजोगा नसतो.
5. औपचारिक पत्रांमध्ये, मुख्य विषय मुख्यतः तीन परिच्छेदांमध्ये विभागलेला असतो.	अनौपचारिक पत्रांचा मुख्य विषय जास्तीत जास्त दोन परिच्छेदांमध्ये विभागलेला असतो.
6. औपचारिक पत्रे स्पष्टपणे लिहिली आहेत जेणेकरून कोणतीही माहिती किंवा कार्य अडथळा किंवा शंका येऊ नये.	6. अनौपचारिक पत्रे भावनिक पद्धतीने लिहिली जातात.

FAQ: पत्र लेखन- Letter Writing In Marathi

Team, 360Marathi.in