Diabetes Information in Marathi | मधुमेहाची माहिती – प्रकार, लक्षणे, कारणे, दुष्परिणाम, उपचार, टाळण्याचे उपाय, आहार तक्ता

Topics

Diabetes Information in Marathi : मधुमेह (Diabetes) नक्की होतो तरी कसा हा प्रश्न सर्वांच्या मनात कधीतरी येतोच. म्हणून सरावात पहिले ते जाणून घेऊया.

मधुमेह (Diabetes) हा आजच्या काळात अतिशय सामान्य आजार बनला आहे. केवळ म्हाताऱ्या लोकांमध्येच नाही तर तरुण तसेच लहान मुलांमध्ये देखील हा आजार दिसून येत आहे. 

मधुमेह (Diabetes) हा एक असा रोग आहे जेव्हा जेव्हा आपल्या रक्तातील ग्लुकोज, ज्यास रक्तातील साखर देखील म्हटले जाते, जास्त असते. रक्तातील ग्लुकोज हा आपला उर्जेचा मुख्य स्त्रोत आहे आणि आपण खात असलेल्या अन्नातून मिळतो. इन्सुलिन, स्वादुपिंडाद्वारे (Pancreas) बनविलेले हार्मोन अन्नातील ग्लूकोजला आपल्या पेशींमध्ये ऊर्जेसाठी वापरण्यास मदत करते. कधीकधी आपले शरीर पुरेसे — किंवा कोणत्याही — इंसुलिन तयार करत नाही किंवा योग्यप्रकारे वापरत नाही. ग्लूकोज नंतर आपल्या रक्तात राहतो आणि आपल्या पेशींमध्ये पोहोचत नाही.

कालांतराने, आपल्या रक्तात जास्त ग्लूकोज असल्यास आरोग्याचा त्रास होऊ शकतो, जसे की हृदय रोग, मज्जातंतू नुकसान, डोळ्याची समस्या आणि मूत्रपिंडाचा आजार. मधुमेहावर  कायमचा उपचार नसले तरी आपण मधुमेह व्यवस्थापित करण्यासाठी आणि निरोगी राहण्यासाठी पावले उचलू शकता.

Diabetes Test

मधुमेहाचे प्रकार (Types of Diabetes) :

  • टाइप – 1 मधुमेह
  • टाइप – २ मधुमेह
  • गर्भधारणेचा मधुमेह (gestational diabetes)

टाइप – 1 मधुमेह

टाइप – 1मधुमेह एक स्वयंप्रतिकार स्थिती असल्याचे मानले जाते. याचा अर्थ आपली रोगप्रतिकारक यंत्रणा चुकून इन्सुलिन तयार करणार्‍या आपल्या स्वादुपिंडातील (Pancreas) बीटा पेशींवर हल्ला करते आणि त्यांना नष्ट करते. यापासून होणारे नुकसान कायम स्वरूपाचे आहे.

जरी हा मधुमेह होण्याचे कारण स्पष्ट नसले, तरी अनुवांशिक आणि पर्यावरणीय दोन्ही असू शकतात. जीवनशैली घटक भूमिका बजावतात असा विचार केला जात नाही.

टाइप – 2 मधुमेह

टाइप – 2 मधुमेह इन्सुलिन प्रतिरोध म्हणून सुरू होते. याचा अर्थ आपले शरीर इन्सुलिन कार्यक्षमतेने वापरू शकत नाही. हे आपल्या स्वादुपिंडास (Pancreas) जास्त इंसुलिन तयार होण्यास उत्तेजित करते जोपर्यंत तो यापुढे मागणी पूर्ण करत नाही. इन्सुलिनचे उत्पादन कमी झाल्यामुळे उच्च रक्तातील साखर (High Blood Sugar) होते.

टाइप – २ मधुमेहाचे नेमके कारण माहित नाही. योगदान देणार्‍या घटकांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते:

  • अनुवंशशास्त्र
  • व्यायामाचा अभाव
  • जास्त वजन असणे

इतर आरोग्यविषयक घटक आणि पर्यावरणीय कारणे देखील असू शकतात.

गरोदरपणातील मधुमेह (gestational diabetes)

इन्सुलिनला आडवणाऱ्या संप्रेरकांमुळे (Hormones) हा गरोदरपणातील मधुमेह होतो. या प्रकारचे मधुमेह केवळ गर्भधारणेदरम्यान होतो.

डायबेटिस इन्सिपिडस (diabetes insipidus) नावाची एक दुर्मिळ स्थिती आहे. ही एक वेगळी अट आहे ज्यात आपल्या मूत्रपिंडं आपल्या शरीरातून खूप द्रव काढून टाकतात.

प्रत्येक प्रकारच्या मधुमेहात विशिष्ट लक्षणे, कारणे आणि उपचार असतात.

Diabetes Symptoms : मधुमेहाची लक्षणे

आपल्याला मधुमेहाचे खालील काही लक्षणे आढळल्यास, आपल्या रक्तातील साखरेची तपासणी करण्यासाठी डॉक्टरांना भेटा :

  • बरेचदा रात्री लघवी लागणे
  • खूप तहान लागणे
  • प्रयत्न न करता वजन कमी होणे
  • खूप भूक लागणे
  • दृष्टी अंधुक होणे
  • हात किंवा पाय सुन्न होणे किंवा मुंग्या येणे
  • खूप थकवा जाणवणे
  • त्वचा खूप कोरडी होणे
  • हळू हळू बरे होणारे फोड असणे
  • नेहमीपेक्षा जास्त संक्रमण होते

टाइप – 1 मधुमेहाची लक्षणे

ज्या लोकांना टाइप – 1 मधुमेह आहे त्यांना मळमळ, उलट्या किंवा पोटदुखी देखील असू शकते. टाइप – 1 मधुमेहाची लक्षणे काही आठवड्यांत किंवा काही महिन्यांत विकसित होऊ शकतात आणि तीव्र असू शकतात. सामान्यत: जेव्हा आपण मूल, किशोर किंवा तरूण किंवा वयस्क असता तेव्हा सुरु होते परंतु कोणत्याही वयात उद्भवू शकते.

टाइप – 2 मधुमेहाची लक्षणे

टाईप – २ मधुमेहाची लक्षणे बऱ्याच  वर्षांमध्ये विकसित होतात आणि बऱ्याच दिवसांपर्यंत हे लक्षात घेतल्याशिवाय राहू शकतात (काहीवेळा अशी कोणतीही लक्षणे दिसू शकत नाहीत). जरी टाइप – 2 मधुमेह सामान्यत: जेव्हा आपण वयस्क होता तेव्हा सुरु होतो, तरी जास्तीत जास्त मुले, किशोर आणि तरूण, प्रौढ व्यक्तींमध्ये हा विकसित होत आहे  . कारण लक्षणे शोधणे कठीण आहे म्हणून टाइप – 2 मधुमेहाचे धोकादायक घटक जाणून घेणे आणि त्यापैकी काही असल्यास आपल्या डॉक्टरांना भेटणे महत्वाचे आहे.

गरोदरपणातील मधुमेहाची (gestational diabetes) लक्षणे

गरोदरपणातील मधुमेह सामान्यत: गर्भधारणेच्या मध्यभागी दिसून येतो आणि सामान्यत: लक्षणे नसतात. आपण गर्भवती असल्यास, गर्भधारणेच्या 24 ते 28 आठवड्यांच्या दरम्यान गर्भधारणेच्या मधुमेहाची तपासणी केली पाहिजे जेणेकरून आपण आपल्या आरोग्याचे आणि आपल्या बाळाचे आरोग्य संरक्षित करण्यासाठी आवश्यक असल्यास बदल करू शकता.

हे देखील वाचा,

Causes of Diabetes : मधुमेहाची कारणे

प्रत्येक प्रकारच्या मधुमेहासाठी वेगवेगळी कारणे संबंधित आहेत.

टाइप – 1 मधुमेहाची कारणे

टाइप – 1 मधुमेह कशामुळे होतो हे डॉक्टरांना माहित नसते. काही कारणास्तव, रोगप्रतिकारक यंत्रणा चुकून स्वादुपिंडात (Pancreas) इन्सुलिन-उत्पादक बीटा पेशींवर हल्ला करतो आणि नष्ट करतो.

काही लोकांमध्ये जनुकांची भूमिका असू शकते. हे देखील शक्य आहे की व्हायरस रोगप्रतिकारक प्रणालीवरील आक्रमण बंद करेल.

टाइप – 2 मधुमेहाची कारणे

टाइप – 2 मधुमेह आनुवंशिकी आणि जीवनशैली घटकांच्या संयोजनामुळे होतो. जास्त वजन किंवा लठ्ठपणा आपल्या जोखीम देखील वाढवते. अतिरिक्त वजन उचलणे, विशेषत: आपल्या पोटात, आपल्या पेशींना आपल्या रक्तातील साखरेवरील इंसुलिनच्या परिणामास प्रतिरोधक बनवते.

ही परिस्थिती कुटुंबांमध्ये चालते. कुटुंबातील सदस्यांची जनुके ज्यामुळे त्यांना टाइप 2 मधुमेह होण्याची शक्यता जास्त असते आणि वजन जास्त होते.

गरोदरपणातील मधुमेहाची (gestational diabetes) कारणे

गर्भावस्थेमध्ये मधुमेह हा गर्भधारणेदरम्यान हार्मोनल बदलांचा परिणाम आहे. प्लेसेंटा हार्मोन्स तयार करतो जे गर्भवती महिलेच्या पेशींना इन्सुलिनच्या प्रभावांविषयी कमी संवेदनशील बनवते. यामुळे गर्भधारणेदरम्यान उच्च रक्तातील साखर असू शकते.

ज्या महिला गर्भवती होतात तेव्हा वजन जास्त वाढते त्यांना गरोदरपणातील मधुमेह (gestational diabetes) होण्याची शक्यता जास्त असते.

* जनुके आणि पर्यावरणीय घटक दोन्ही मधुमेह उत्तेजित करण्यात भूमिका निभावतात.*

मधुमेहाची दीर्घकालीन परिणाम हळूहळू विकसित होतात. तुम्हाला जितक्या जास्त काळापासून मधुमेह आहे – आणि जितकी तुमची रक्तातील साखर नियंत्रित आहे – तितकेच वाईट परिणाम होण्याची भीती जास्त आहे. अखेरीस, मधुमेहाची परिणाम अक्षम करणारे किंवा जीवघेणा देखील असू शकतात. संभाव्य परिणाम समाविष्ट आहेत :

  • हृदयरोग (Cardiovascular disease) : मधुमेह छाती दुखणे (हृदयविकाराचा झटका), हृदयविकाराचा झटका, स्ट्रोक आणि रक्तवाहिन्यासंबंधी अरुंद (एथेरोस्क्लेरोसिस) यासह हृदयरोगसंबंधी समस्यांचा धोका वाढवते. आपल्याला मधुमेह असल्यास, आपल्याला हृदयरोग किंवा स्ट्रोक होण्याची शक्यता जास्त आहे.
  • मज्जातंतूंचा आजार [Nerve damage (neuropathy)] : अतिरिक्त साखरेमुळे विशेषत: आपल्या पायांमध्ये आपल्या मज्जातंतूंचे पोषण करणार्‍या लहान रक्तवाहिन्या (केशिका) च्या भिंती जखमी होऊ शकतात. यामुळे मुंग्या येणे, बधीर होणे, जळणे किंवा वेदना होऊ शकते जी सामान्यत: बोटांच्या किंवा बोटांच्या टिपांवर सुरु होते आणि हळूहळू वरच्या बाजूस पसरते.

उपचार न केल्यास, आपण प्रभावित अंगांमधील सर्व भावना गमावू शकता. पचनाशी संबंधित नसा खराब झाल्यामुळे मळमळ, उलट्या होणे, अतिसार किंवा बद्धकोष्ठतेची (constipation) समस्या उद्भवू शकते.

  • मूत्रपिंडाचा आजार  [Kidney Damage (nephropathy)] : मूत्रपिंडात लाखो लहान रक्तवाहिन्या क्लस्टर असतात (ग्लोमेरुली) जे आपल्या रक्तातील कचरा फिल्टर करतात. मधुमेह या नाजूक फिल्टरिंग सिस्टमला हानी पोहोचवू शकते. गंभीर नुकसान झाल्यामुळे मूत्रपिंड निकामी होऊ शकते किंवा अपरिवर्तनीय अंतिम स्तरावरील मूत्रपिंडाचा रोग होऊ शकतो, ज्यास डायलिसिस किंवा मूत्रपिंड प्रत्यारोपणाची (Kidney Transplant) आवश्यकता असू शकते.
  • डोळ्यांचे आजार  Eye damage (retinopathy) : मधुमेह रेटिना (मधुमेह रेटिनोपैथी) च्या रक्तवाहिन्या खराब करू शकतो, ज्यामुळे संभाव्यत: अंधत्व येते. मधुमेहामुळे मोतीबिंदू आणि काचबिंदूसारख्या इतर गंभीर दृष्टीकोनांचा धोकाही वाढतो.
  • पायाचे विकार (Foot damage) : पायांमध्ये मज्जातंतू नुकसान किंवा पायात रक्त वाहणे यामुळे पायावर विविध परिणाम होण्याचा धोका वाढतो.  उपचार न केल्यास, चिरा आणि फोडींमध्ये गंभीर संक्रमण होऊ शकते, जे बर्‍याचदा नीट बरे होत नाहीत. या संक्रमणांना शेवटी बोट, पाऊल किंवा पाय कापणे आवश्यक असू शकते.
  • त्वचा रोग (Skin conditions) : मधुमेहामुळे बॅक्टेरिया (Bacterial) आणि बुरशीजन्य संक्रमणासारख्या (Fungal Infections) संवेदनशील त्वचेच्या समस्येस बळी पडण्याची शक्यता असू शकते.
  • श्रवणदोष (Hearing impairment) : मधुमेह असलेल्या लोकांमध्ये ऐकण्याची समस्या अधिक सामान्य आहे.
  • अल्झायमर विकार (Alzheimer’s disease) : टाईप – २ मधुमेहामुळे अल्झायमर रोग होण्याचा धोका वाढू शकतो. तुमच्या रक्तातील साखरेचे नियंत्रण जितके कमी असेल तितकेच जास्त धोकाही दिसून येते. हे विकार कसे जोडले जाऊ शकतात याबद्दल सिद्धांत असले तरी अद्याप काहीही सिद्ध झालेले नाही.
  • मानसिक आजार (Depression) : टाइप – 1 आणि टाइप – 2 मधुमेह असलेल्या लोकांमध्ये मानसिक आजाराची लक्षणे सामान्य आहेत. मानसिक आजाराचा मधुमेह व्यवस्थापनावर परिणाम होऊ शकतो.

Complications of gestational diabetes : गरोदरपणातील मधुमेहाचे आरोग्यावर होणारे दीर्घकालीन परिणाम

गरोदरपणातील मधुमेह असलेल्या बहुतेक स्त्रिया निरोगी बाळांना जन्म देतात. तरी उपचार न केलेले किंवा अनियंत्रित रक्तातील साखरेची पातळी आपल्याला आणि आपल्या बाळाला त्रास देऊ शकते.

गरोदरपणातील मधुमेहाच्या परिणामी आपल्या बाळामध्ये पुढील काही लक्षणे दिसू शकतात :

  • जास्त वाढ (Excess growth) : अतिरिक्त ग्लुकोज नाळ (placenta) ओलांडू शकतो, जो आपल्या बाळाच्या स्वादुपिंडात अतिरिक्त इन्सुलिन तयार करण्यास प्रवृत्त करतो. यामुळे आपल्या बाळाची जास्त वाढ होऊ शकते (macrosomia). खूप मोठ्या बाळांना सी-सेक्शनच्या जन्माची आवश्यकता असते.
  • रक्तातील शुगर लेव्हल कमी होणे (Low blood sugar) : कधीकधी गर्भधारणेच्या मधुमेह असलेल्या मुलांच्या जन्माच्या काही काळानंतर रक्तात कमी शुगर लेव्हल (hypoglycemia) विकसित होतो कारण त्यांचे स्वतःचे इंसुलिन उत्पादन जास्त असते. त्वरित आहार देणे आणि कधीकधी इंट्राव्हेन्स ग्लूकोज द्रावणामुळे बाळाच्या रक्तातील साखरेची पातळी सामान्य होऊ शकते.
  • काही काळानंतर टाइप – २ मधुमेह होणे (Type – 2 diabetes later in life) : गरोदरपणातील मधुमेह असलेल्या बाळांच्या आयुष्यात लठ्ठपणा आणि टाइप – 2 मधुमेह होण्याचा धोका जास्त असतो.
  • मृत्यू (Death) : उपचार न घेतलेल्या गरोदरपणातील मधुमेहामुळे बाळाच्या जन्माच्या अगोदर किंवा काही काळानंतर मृत्यू होऊ शकतो.

गरोदरपणातील मधुमेहाच्या परिणामी आईमध्ये पुढील काही लक्षणे दिसू शकतात :

  • प्रीक्लेम्पसिया (Preeclampsia) : या अवस्थेत उच्च रक्तदाब, लघवीत जास्त प्रथिने आणि पायांना सूज येणे अशी लक्षणे दिसतात. प्रीक्लेम्पसियामुळे आई आणि बाळासाठी गंभीर किंवा अगदी जीवघेणा परिणाम होऊ शकते.
  • पाठोपाठ गरोदरपणातील मधुमेह (Subsequent gestational diabetes) : एकदा एका गर्भधारणेत आपल्याला गरोदरपणातील मधुमेह झाल्यावर, पुढील गर्भधारणा झाल्यास पुन्हा याची शक्यता असते. आपण वृद्ध झाल्यावर मधुमेह होण्याची शक्यता जास्त असते – सहसा टाइप – 2 मधुमेह.

Complications of prediabetes :  प्रि-डायबिटीस किंवा (बॉर्डरलाईन मधुमेह किंवा सौम्य मधुमेह) आरोग्यावर होणारे दीर्घकालीन परिणाम

प्रि-डायबिटीस टाइप – 2 मधुमेह मध्ये विकसित होऊ शकतो.

Treatment : मधुमेहावर उपचार

डॉक्टर मधुमेहावर काहीवेळा औषधे वापरून तर काहीवेळा इंजेक्शन वापरून उपचार करतात.

टाइप – 1 मधुमेहावर उपचार

टाइप – 1 मधुमेहासाठी इन्सुलिन हे मुख्य उपचार आहे. हे आपले शरीर तयार करण्यास सक्षम नसलेल्या संप्रेरकाची (Hormone) जागा घेते.

इन्सुलिनचे असे चार प्रकार आहेत जे सामान्यता वापरले जातात. ते किती लवकर कार्य करण्यास प्रारंभ करतात आणि त्यांचे प्रभाव किती काळ टिकतो यावर हे प्रकार पडले आहेत :

  • Rapid-acting insulin १५ मिनिटांच्या आत कार्य करण्यास सुरवात करते आणि त्याचे परिणाम ३ ते ४ तास टिकतात.
  • Short-acting insulin ३० मिनिटांत कार्य करण्यास सुरवात करते आणि ६ ते ८ तासांपर्यंत टिकते.
  • Intermediate-acting insulin १ ते २ तासांत काम करण्यास सुरवात करते आणि १२ ते १८ तासांपर्यंत टिकते.
  • Long-acting insulin इंजेक्शन दिल्यानंतर काही तासाने काम करण्यास सुरवात करते आणि 24 तास किंवा जास्त काळ टिकते.

टाइप – 2 मधुमेहावर उपचार

आहार आणि व्यायामामुळे काही लोकांना टाइप – 2 मधुमेह व्यवस्थापित करण्यास मदत होते. जर जीवनशैलीत बदल आपल्या रक्तातील साखर कमी करण्यासाठी पुरेसे नसतील तर आपल्याला औषधोपचार घेण्याची आवश्यकता असेल.

ही औषधे विविध प्रकारे आपल्या रक्तातील साखर कमी करतात:

औषधाचे प्रकारते कसे कार्य करतातउदाहरणे
Alpha-glucosidase inhibitorsआपल्या शरीरात साखर आणि स्टार्चयुक्त पदार्थांचा बिघाड धीमा करतेAcarbose (Precose) and miglitol (Glyset)
Biguanidesआपल्या यकृताने बनवलेल्या ग्लूकोजचे प्रमाण कमी करतेMetformin (Glucophage)
DPP-4 inhibitorsरक्तातील साखर खूप कमी केल्याशिवाय नियंत्रित करतेLinagliptin (Tradjenta), saxagliptin (Onglyza) and sitagliptin (Januvia)
Glucagon-like peptidesआपल्या शरीरातील इन्सुलिन तयार करण्याची पद्धत बदलतेDulaglutide (Trulicity), exenatide (Byetta) and liraglutide (Victoza)
Meglitinidesअधिक इंसुलिन सोडण्यासाठी आपल्या स्वादुपिंडास उत्तेजित करतेNateglinide (Starlix) and repaglinide (Prandin)
SGLT2 inhibitorsयुरीनमधुन अधिक ग्लूकोज सोडतेCanagliflozin (Invokana) and dapagliflozin (Farxiga)
Sulfonylureasअधिक इंसुलिन सोडण्यासाठी आपल्या स्वादुपिंडास उत्तेजित करतेGlyburide (DiaBeta, Glynase), glipizide (Glucotrol) and glimepiride (Amaryl)
Thiazolidinedionesइन्सुलिनला चांगले कार्य करण्यास मदत करतेPioglitazone (Actos) and rosiglitazone (Avandia)

आपल्याला यापैकी एकापेक्षा जास्त औषधे घेणे आवश्यक आहे. टाइप 2 मधुमेह ग्रस्त असलेले काही लोक insulin देखील घेतात.

गरोदरपणातील (gestational diabetes) मधुमेहावर उपचार

आपण गर्भधारणेदरम्यान दिवसातून बर्‍याच वेळा आपल्या रक्तातील साखरेच्या पातळीचे निरीक्षण करणे आवश्यक आहे. जर ते उच्च असेल तर आहारातील बदल आणि व्यायाम हे कमी करण्यासाठी पुरेसे नसू शकतात.

गर्भधारणेच्या मधुमेह असलेल्या स्त्रियांना रक्तातील साखर कमी करण्यासाठी इन्सुलिनची आवश्यकता असू शकते. इन्सुलिन वाढत्या बाळासाठी सुरक्षित आहे.

Prevention : मधुमेह टाळण्याचे उपाय

टाइप – 1 मधुमेह टाळता येत नाही. तरी निरोगी जीवनशैली निवडींमुळे प्रीडिबियटिस, टाइप – २ मधुमेह आणि गर्भधारणेच्या मधुमेहांवर उपचार करण्यात मदत होते.

  • निरोगी आहार : चरबी आणि कॅलरी कमी आणि फायबर जास्त असलेले पदार्थ निवडा. फळे, भाज्या आणि संपूर्ण धान्य यावर लक्ष द्या. कंटाळवाणेपणा टाळण्यासाठी विविधतेचा प्रयत्न करा.
  • शारीरिक क्रिया वाढवा : आठवड्यातील बहुतेक दिवसांमध्ये सुमारे 30 मिनिटांसाठी किंवा आठवड्यातून किमान 150 मिनिटांच्या शारीरिक व्यायामावर लक्ष द्या.
  • जास्तीचे वजन कमी करा : आपले वजन जास्त असल्यास, आपल्या शरीराचे 7% वजन कमी केल्यास – उदाहरणार्थ, आपले वजन 200 पौंड (90.7 किलोग्राम) असल्यास 14 पौंड (6.4 किलोग्राम) कमी केले असता – मधुमेहाचा धोका कमी होऊ शकतो. गर्भधारणेदरम्यान वजन कमी करण्याचा प्रयत्न करू नका. आपण गरोदरपणात वजन वाढविण्यासाठी किती वजन निरोगी आहे याबद्दल आपल्या डॉक्टरांशी बोला. आपले वजन निरोगी श्रेणीत ठेवण्यासाठी, आपल्या खाण्याच्या आणि व्यायामाच्या सवयींमधील कायम बदलांवर लक्ष केंद्रित करा. निरोगी हृदय, अधिक ऊर्जा आणि सुधारित आत्म-सन्मान यासारखे वजन कमी करण्याचे फायदे लक्षात ठेवून स्वत: ला प्रवृत्त करा.

कधीकधी औषधोपचार देखील एक पर्याय असतो. मेटफॉर्मिन (ग्लूमेझा, फोर्टमेट, इतर) यासारखी मधुमेह औषधे टाइप – 2 मधुमेह होण्याचा धोका कमी करू शकते – परंतु जीवनशैलीची निरोगी निवड आवश्यक आहे. आपल्याला टाइप – 2 मधुमेह नाही हे तपासण्यासाठी आपल्या रक्तातील साखर वर्षातून एकदा तरी तपासून घ्या.

Diabetes Diet Chart : मधुमेह आहार तक्ता

सकाळी लवकर

भारतीय अन्नाचा समावेश असलेल्या मधुमेहाचा एक आदर्श आहार घेत असताना, आपल्या दिवसाची सुरुवात एका ग्लास कोमट पाण्याने करा. हे आपल्या शरीरात उपस्थित सर्व विषारी द्रव बाहेर टाकण्यास मदत करेल. आपल्या रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यास मदत करण्यासाठी, एक चमचा मेथीची बियाणे देखील घेऊ शकता.

नाश्ता

नावानं म्हटल्याप्रमाणे तुम्ही काल रात्रीच्या जेवणाच्या नंतर आपला उपवास सम्पवतात. नाश्ता हा दिवसाचा एक महत्त्वाचा आहार बनतो. भारतीयांसाठी डायबेटिस फूड चार्टमधील एक आदर्श ब्रेकफास्टमध्ये हे समाविष्ट आहेः

  • एक कप कॉफी / चहा / ताक
  • व्हेजीटेबल दलिया  /muesli
  • किंवा दुधासह गव्हाचे फ्लेक्स
  • किंवा व्हेजीटेबल मूग डाळ चीला
  • किंवा व्हेजीटेबल ओट्स / उपमा
  • किंवा संपूर्ण गव्हाच्या ब्रेडचे 2 तुकडे + अंड्याचे पांढऱ्या भागाचे आमलेट आणि भाज्या

मिड-मॉर्निंग

डायबेटिसच्या रूग्णांना जेवणांमधील दीर्घ अंतर टाळण्यासाठी दर काही तासांनी खाण्याचा सल्ला दिला जातो. म्हणून, एकदा नाश्त्यानंतर २ तासाचे अंतर द्या आणि नंतर पुढील लहान जेवण घ्या:

  • मूठभर भाजलेल्या चण्यासह ग्रीन टी
  • किंवा संपूर्ण फळ (नाशपाती, सफरचंद, संत्री, पपई, पेरू)

दुपारचे जेवण

मधुमेहाच्या रूग्णांसाठी भारतीय आहार चार्टमध्ये एक चांगले पौष्टिक जेवण म्हणजेच पुढच्या जेवणापर्यंत आपल्याला परिपूर्ण वाटेल. शेवटी आपण चांगले खातो तेव्हाच आपल्याला चांगले वाटते.

  • 1 हंगामी भाजीपाला, एक वाटी डाळ / काळे चणे / मोड आलेले कडधान्य / चिकन / मासे,  2-3 रोटी आणि कोशिंबीर
  • किंवा दही सह व्हेजीटेबल ओट्सचा एक मोठी वाटी
  • किंवा १ वाटी कोशिंबीर (काकडी / टोमॅटो) अर्धा वाटी ब्राउन राईस सोबत , १ वाटी भाज्या आणि डाळ / मोड आलेले कडधान्य / चिकन / मासे १ वाटी

संध्याकाळी स्नॅक्स

होय, स्नॅक्स! पूर्वी सांगितल्याप्रमाणे, हा एक भारतीय मधुमेह आहार चार्ट आहे जो आपल्याला निरोगी स्नॅकस खाऊ देतो. आपला संध्याकाळचा नाश्ता दुपारी ४ ते ५ दरम्यान असावा :

  • १ संपूर्ण फळ (सफरचंद / पेरू / नाशपाती / संत्री / पपई )
  • किंवा मुठभर भाजलेले / उकडलेले चणा
  • किंवा काकडी, टोमॅटो, हिरवे वाटाणे, कांदा आणि कोथिंबीर असलेले भात
  • किंवा खाखरा
  • किंवा ताक (साखर किंवा मीठ न टाकता)
  • किंवा सँडविच (बटर, चीज किंवा मायोनीस टाळा)

रात्रीचे जेवण

भारतीय मधुमेह आहार योजनेत रात्रीच्या जेवणाची चर्चा करण्याची वेळ आता आली आहे. सामान्य समज तोडणे, मधुमेह म्हणजे कमी खाणे नवे , योग्य खाणे. म्हणूनच, त्याच्या या आहार योजनेत प्रत्येक जेवणाचा समावेश आहे:

  • १ वाटी मोहरीच्या हिरव्या पाल्याची  भाजी / पालक / बथुआ / हिरवा सोया / हिरवा चना / सोयाबींन / चिकन / मासे आणि १ वाटी हंगामी भाज्या, 2-3 रोटी, कडधान्य आणि कोशिंबीर.
  • किंवा व्हेजीटेबल ओट्स एक मोठी वाटी सूप सोबत .
  • किंवा मल्टीग्रेन रोटीसह 1 वाटी कोशिंबीर आणि 1 वाटी डाळ / कडधान्य / चिकन / मासे.

कृपया बटाटे, पांढरा तांदूळ, काबुली चना, अरबी, जिमीकंद इत्यादी सर्व स्टार्चयुक्त खाद्यपदार्थ टाळा. आपण आपल्या आवडीच्या सर्व भाज्या खाऊ शकता. विविधता अधिक चांगली.

झोपण्याची वेळ

होय, झोपण्यापूर्वी एखाद्याने खाणे देखील आवश्यक आहे. कारण नंतर आपल्या सकाळच्या न्याहारीपर्यंत ते ७-८ तासांचे अंतर असेल. हळदी किंवा केशर असलेले गरम  दुधाचा ग्लास (रोग प्रतिकारशक्ती वाढविणारी आणि शांत झोप घेण्यास अनुकूल). भारतातील मधुमेह रूग्णांसाठी आपल्या फूड चार्टमधील हे छोटे जेवण म्हणजे ड्राय फ्रुटसचे मिश्रण आहे, मग ते अखरोट, बदाम किंवा आपल्याला आवडणारे कोणतेही ड्राय फ्रुट असू दे.

महत्त्वाची सूचना :

वरील माहिती आम्ही केलेल्या अभ्यासानुसार पूर्णतः योग्य असली तरी प्रत्येक व्यक्तीचे शरीर वेगवेगळ्या प्रकारे कार्य करते. प्रत्येक व्यक्तीवर एखाद्या आजाराचे होणारे दुष्परिणाम, त्याचे होणारे त्रास तसेच त्यासाठी गरज असणारे उपचार हे वेगवेगळे असू शकतात. म्हणून कोणतेही औषध घेण्याआधी डॉक्टरांकडून तपासणी करून त्यांचा सल्ला नक्की घ्यावा. डॉक्टरांच्या सल्ल्या शिवाय कोणतेही औषध घेणे तुमच्या आरोग्यासाठी हानिकारक ठरू शकते.

Team, 360Marathi.in

3 thoughts on “Diabetes Information in Marathi | मधुमेहाची माहिती – प्रकार, लक्षणे, कारणे, दुष्परिणाम, उपचार, टाळण्याचे उपाय, आहार तक्ता”

Leave a Comment

close